Ix-xjenza meraviljuża tal-borra u s-silġ
Kultant żmien fuq il-gżejjer Maltin tagħmel ħalba silġ, imma, kif taf tajjeb, borra qatt ma tinżel.
Madankollu s-sinifikat xjentifiku ta’ dawn iż-żewġ elementi huwa universali u, minbarra li ssaħħarna bil-meravilja tagħha, il-borra tqabbadna kurżità biex niskopru kif din tifforma u kif kapaċi tiksi l-pajsaġġi bil-bjuda tagħha fi ftit sigħat.
Dan l-aħħar għamilna ftit riċerka bażika u skoprejna kif il-borra u s-silġ jirregolaw il-klima u l-ekoloġija tal-pjaneta tagħna. L-għarfien dwar il-formazzjoni u l-komponenti tal-borra u tas-silġ jiftaħ il-bibien għall-esplorazzjoni ta’ kunċetti essenzjali bħaċ-ċiklu tal-ilma, l-istati tal-materja, u t-tibdil fil-klima.
Nissuġġerixxi li hawnhekk niddefinixxu x’inhu silġ (hail), borra (snow) u anke xita (għax l-aktar relatabbli mal-qarrejja).
Kull farka borra, jew kif inhi magħrufa bl-Ingliż, l-isnowflake hija kapulavur ċkejken tan-natura. Dan għaliex filwaqt li l-ebda żewġ snowflakes mhuma eżattament l-istess, kull waħda hija maqsuma fi struttura komuni b’sitt naħat.
Din is-simetrija f’forma ta’ esagonu (hexagon) li fiha sitt naħat, tirriżulta mill-arranġament molekulari tal-ilma. Hekk kif il-fwar tal-ilma jiffriża bil-mod, dan jifforma struttura kristallina li tespandi u tirriżulta fil-karatteristika tas-simetrija ta’ sitt darbiet li naraw fil-farka tas-silġ. Il-forom u d-daqsijiet tal-isnowflakes jiddependu fuq it-temperatura u l-umdità matul il-formazzjoni tagħhom, u dan hu dak li jagħmel kull farka ħolqien uniku tan-natura.
Qatt kont tobsor li s-silġ huwa kklassifikat bħala minerali? Bħall-melħ u d-djamanti, is-silġ ukoll jifforma kristalli, madankollu l-istruttura kristallina tas-silġ hija inqas stabbli u aktar dinamika minn dik tal-melħ. Is-silġ jifforma meta l-ilma jiffriża f’0°C (32°F) jew inqas, u dan iwassal għall-arranġament tal-molekuli tal-ilma fi stat solidu.
Dan il-proċess mhux biss ibiddel il-propjetajiet fiżiċi tal-ilma iżda jintroduċi wkoll fenomeni affaxxinanti, bħall-fatt li s-silġ huwa inqas dens mill-ilma likwidu. Din il-karatteristika unika tippermetti li s-silġ jitla’ f’wiċċ l-ilma, u joħloq saff ta’ insulazzjoni li huwa importantissimu biex tissalvagwardja l-ħajja akkwatika matul ix-xhur inġazzati tax-xitwa.
Il-kapep tas-silġ polari għandhom rwol kruċjali fir-regolazzjoni tat-temperatura tad-dinja. Dawn il-meded vasti ta’ silġ jirriflettu d-dawl tax-xemx, u jgħinu biex jinżamm bilanċ fil-klima tal-pjaneta tagħna. Meta s-silġ idub minħabba t-temperaturi li qed jogħlew, jiġi rifless inqas dawl tax-xemx li jwassal għal aktar sħana. Dan iċ-ċirku jikkontribwixxi għat-tibdil fil-klima, it-tisħin globali u l-effetti tiegħu fuq l-ekosistemi.
Għalkemm l-Esplora bħalissa m’hemmx esebit li jesplora x-xjenza tal-borra u s-silġ, hemm sala sħiha ddedikata lill-pjaneta tagħna, id-dinja fejn b’mod interattiv tkun tista’ tiskopri fatti interessanti li juru stati ta’ materja – solidi, likwidi, u gass – u li juruk kif it-temperatura taffettwa l-imġiba tal-ilma.
Billi nistudjaw dawn il-fenomeni, nistgħu nrawmu apprezzament akbar għas-sistemi kkomplikati li jirregolaw l-ambjent tagħna u nispiraw lill-ġenerazzjonijiet futuri biex jimpenjaw ruħhom max-xjenza.
It-tħaddin tas-sbuħija tax-xitwa u x-xjenza warajha joffrilna l-opportunità li nitgħallmu dwar kunċetti tal-fiżika li jsawru l-pjaneta tagħna.