Il-kitba li tarmi d-dawl

---

Nilqgħukom għal rokna oħra marbuta mal-programm Etimoloġija, il-programm fejn nogħdsu f’nisel il-kliem biex nifhmu aħjar l-istorja tiegħu. 

Fil-ħarġa ta’ StudentIllum ta’ dan ix-xahar se nitkellmu fuq it-tema tad-dawl għax se nitkellmu fuq il-kelmiet musbieħ u luċelettrika. 

Id-dawl naturali, jew kif ġieli nsejħulu llum il-ġurnata d-dawl tal-Bambin, ilu jeżisti mill-bidu tal-ħolqien. 

Bla dubju, għalija dan hu l-isbaħ dawl u nippreferi lilu mid-dwal artifiċjali. 

Maż-żmien kien hemm tentattivi biex jiġi żviluppat id-dawl artifiċjali li llum qajla noqogħdu mingħajru. 

Intom bħali ttikom raskom kif jinqata’ d-dawl, speċjalment fis-sajf? 

It-televixin, il-fannijiet u l-arja kkundizzjonata, il-friġġ u l-friża, il-laptop u l-mowbajls kollha jiddependu mid-dawl! Mhux ta’ b’xejn li ma noqogħdux mingħajru! 

Id-dawl artifiċjali spiċċa jiġri warajna matul in-nhar u l-lejl, u qiegħed magħna b’għafsa ta’ buttuna ’l bogħod.

Dari, hawn Malta, din il-kumdità ma kinitx preżenti f’niesna. L-imsiebaħ u l-lampi tal-pitrolju kienu r-realtà komuni fid-djar Maltin. Fit-toroq konna nsibu l-kebbiesa tal-fanali li b’dedikazzjoni kbira kienu jixegħlu u jitfu l-fanali fit-toroq tagħna. 

Il-musbieħ, għalkemm m’għadniex nużawh wisq minħabba li l-użu tiegħu naqas kważi għalkollox, jibqa’ ffossilizzat f’xi qwiel Maltin. 

Ħa naqsam magħkom xi wħud. “Għall-fqir il-qamar musbieħ u l-basal tuffieħ.” 

Dan il-qawl ifisser li l-fqir xortih ħażina u butu ma jiflaħx lanqas l-affarijiet meħtieġa għall-ħajja, la dawl (il-musbieħ) u lanqas frott (it-tuffieħ). 

Qawl ieħor bil-kelma musbieħ huwa “il-musbieħ ġewwa l-imnara u l-għarusa ġewwa darha.” 

Niesna riedu jfissru li post l-għarusa friska hu f’dar żewġha u mhux f’tal-ġenituri tagħha. U xi ngħidu għall-qawl “sakemm iż-żejt fil-musbieħ, taqtax il-jies”? Ġieli smajtuh? 

Kelma oħra għal jies hija tama u b’hekk missirijietna u ommijietna b’dan il-qawl riedu jfissru li l-età ma tfisser xejn għax sakemm hemm il-ħajja wieħed għandu jibqa’ jittama. 

Kelma oħra marbuta mat-tema tad-dawl li tkellimna dwarha u dwar l-etimoloġija tagħha kienet luċelettrika. 

Magħkom l-adolexxenti jaf mhix daqstant popolari minħabba l-użu ristrett tagħha, imma persważ li għad hawn min jiftakarha użata b’mod ħaj jew ġieli ltaqa’ magħha fil-kotba.

F’kuntrast mad-dawl tax-xemx u d-dawl tal-qamar, id-dawl provdut mill-elettriku ma jiġix b’xejn u meta nikkonsmawh irridu nħallsu għalih meta jiġi l-kont tad-dawl! 

Meta nitkellmu fuq id-dawl nirrealizzaw li għandna ħafna espressjonijiet sbieħ fil-Malti li nużawhom kuljum. Wiċċu għad-dawl ngħidu għal min ikun kuntent u tarah bi tbissima ħelwa fuq wiċċu. 

Meta wieħed ikun qed jgħatti d-dawl artifiċjali lil xi ħadd, ngħidu aħna waqt xi logħba boċċi jew waqt li jkun qed jaqra xi ktieb, tisma’ lil min jgħid biex ma joqgħodlux fid-dawl jew biex jersaqlu mid-dawl. 

Fotografu tajjeb konxju jekk ritratt iridx jieħdu favur jew kontra d-dawl. Meta wieħed jgħaddilu l-inkwiet li jkollu jew ikun frisk minn xi qatgħa xagħar qasira wiċċu jkun ħa d-dawl, jiġifieri ħa r-ruħ, ikun qed iħossu aħjar, jew l-espressjonijiet ta’ wiċċu joħorġu aħjar sforz kemm jibda jidher iżgħar fl-età. 

Għal min għandu għajnejh sbieħ u jixegħlu tisma’ lil min jgħid li għajnejh jarmu d-dawl. 

Min-naħa l-oħra meta wieħed ikun tilef il-vista u ma baqax jara, ikun tilef id-dawl t’għajnejh.