Wara d-daħk jiġi l-biki!
Episodju 7 ta’ Etimoloġija
Nilqgħukom għal rokna oħra marbuta mal-programm Etimoloġija, il-programm fejn nogħdsu f’nisel il-kliem biex nifhmu aħjar l-istorja tiegħu.
Fil-ħarġa ta’ StudentIllum ta’ dan ix-xahar se nitkellmu fuq emozzjonijiet kuntrastanti li jgħaddi minnhom il-bniedem tad-demm u l-laħam. Infatti f’episodju 7 ta’ Etimoloġija ltqajna ma’ Dwayne Ellul li kellimna fuq il-kelmiet għors u tieġ, waqt li fit-tieni parti, George Farrugia kellimna fuq il-kelma newwieħa.
Naħseb bħalissa qed tgħidu bejnkom u bejn ruħkom “imma għors għandha l-għ?” jew “Mhux ors niktbu?” U għandkom raġun thewdnu fuqha għax il-ħoss /ors/ jinkiteb b’żewġ modi. Il-kelma għors li se nitkellmu fuqha fl-ewwel rokna tal-programm, li tinkiteb bl-għ fuq quddiem, m’għandniex inħawduha mal-ors l-annimal. Għors proprjament tfisser festa ta’ tieġ u allura hija okkażjoni li ġġib magħha l-ferħ. Illum żammejna t-tifsira ta’ gost u pjaċir bħal meta ngħidu li huwa l-għors tiegħi naqsam magħkom tagħrif utli f’dan il-programm.
Il-kelma għors għandha tfakkarna wkoll fil-kelma għarus, li wkoll tinkludi t-tliet konsonanti tal-għerq għ-r-s. Jekk immorru lura fiż-żmien, irridu nħarsu lejn il-kultura Maltija minn għajn differenti mil-lum. Żmien l-għerusija u żmien in-newwieħa ħalla marka fuq il-folklor Malti, u llum qajla jgħaddilna minn moħħna kemm kienu differenti l-affarijiet fl-imgħoddi. Illum, kull min hu għarus, nistgħu ngħidu li jkun qed joħroġ ma’ xi ħadd u jkun ilu li ltaqa’ mal-kumpann tiegħu.
Dari, il-kunċett ta’ għerusija kien differenti ħafna. L-għerusija, li kienet magħrufa wkoll bħala r-rabta, kienet issir l-ewwel darba li l-għarus jidħol għand il-familja tal-għarusa. Żmien in-namrar kien assenti għax qabel dan il-mument bilkemm kien ikun ra wiċċ it-tfajla tiegħu minn qabel! Anki l-fatt li l-ġenituri jew il-kappillan tar-raħal kien ikollhom l-aħħar kelma fl-għażla tal-għarus jew l-għarusa!
Nerġgħu lura għall-emozzjonijiet kuntrastanti … Ħajjitna hija mimlija tlajja’ u nżul, daqqa nesperjenzaw mumenti ta’ ferħ u daqqa bil-kontra. Dik il-persuna li tesperjenza l-ferħ ngħidu li tkun hienja, kuntenta, u wiċċha għad-dawl. Tkun għaddejja minn perjodu feliċi u żgur li tkun sodisfatta u għal qalbha. Jekk dan il-ferħ ikun ħafna aktar qawwi tisma’ lil min jgħid li l-bniedem ikun ewforiku jew estatiku.
Min-naħa l-oħra wara d-daħk jiġi l-biki jgħid il-Malti! F’dan l-episodju tkellimna wkoll dwar il-kelma newwieħa. Ġieli smajtuha? U jekk iva tafu x’kienu jagħmlu n-newwieħa? Jekk qatt ma smajtuha imma tafu xi tfisser il-kelma newwaħ, tistgħu tagħmlu konnessjoni bejn il-verb u n-nom?
Kif uħud minnkom tafu, meta tnewwaħ tkun qed tibki.
Allura n-newwieħa jiġu dawk li jnewħu. Imma għaliex kienu jnewħu?
Din id-drawwa tan-newwieħa toħodna lura minn qabel ma ġiet l-Ordni ta’ San Ġwann f’Malta u saħansitra kienet teżisti sa minn żminijiet klassiċi wkoll fl-Ewropa imma aktar mifruxa fost l-Għarab u tribujiet oħra fl-Afrika. In-newwieħa kienu appuntu nisa mikrijin apposta li f’funeral xogħolhom kien li joqogħdu jibku apposta biex juru d-dispjaċir li jġib miegħu l-mewt.
U la qed insemmu l-mewt ippermettuli ngħid kelmtejn fuq il-lingwaġġ imżewwaq marbut mal-mewt. Il-mewt sfortunatament ma jista’ jaħrabha ħadd u meta jsejħilna ma nistgħu nagħmlu xejn biex nevitawha. Madankollu meta nħossuna skomdi nitkellmu fuqha jew nipprovaw nevitaw li nużaw il-kelma diretta miet, spiss ninqdew bl-ewfemiżmi biex intaffu mit-toqol li jġib miegħu dan il-verb.
Ngħidu ħalla d-dinja jew ħalliena, marret id-dinja l-oħra jew marret għand il-Bambin biex nevitaw li nsemmu li t-tali jew it-talija mietu. Jew tisma’ lil min jgħid ukoll li għalqu għajnejhom darba għal dejjem, li għalqilhom iċ-ċens jew li ntfitilhom ix-xemgħa.
Minkejja li hu suġġett kemxejn delikat u jaf iġib naqra diqa, interessanti wkoll li l-Malti ħasiblu għal xi espressjonijiet għal meta xi ħadd ikun wasal fl-aħħar jiem ta’ ħajtu. Ngħidu mhux għal magħna, qiegħed fl-għafja tal-mewt, bil-griżma, wasal fl-aħħar, jew qiegħed ħażin f’każ li l-bniedem ikun fit-tarf ta’ ħajtu.
Jekk għandkom aktar kurżità ssiru tafu dwar l-etimoloġija tal-kelmiet għors, tieġ, u newwieħa, inħeġġiġkom issegwu s-seba’ programm ta’ Etimoloġija hawn: